Department History

Date of Establishment of the Department: 1968

Established in June 1968, the department is one of the oldest and largest in the esteemed Punjabi University, Patiala, Punjab, India. It has contributed immensely for the development of animal sciences and zoological studies in Punjab as well as North West India. Due to excessive environment degradation happening in the Globe, the role of educational institutions is of immense significance with regard to issues relating to environment, such as understanding the environmental conservation, biodiversity, ecosystem features, sustenance of healthy environment etc. Realizing this, M.Sc. and Ph.D. programs have been introduced in environmental sciences recently and the department is now known as Department of Zoology and Environmental Sciences. This Department has been recognized by NAAC peer team as one of best science department of the University. It has been selected as FIST sponsored department by DST, Ministry of Science and Technology, Govt. of India, to build up the infrastructure for post graduate teaching and research in 2006. The UGC has supported the department with DRS- I & II project under SAP since 2007. The in-position faculty has earned acclaim at the National and International levels. The faculty members of the Department have been actively engaged in promoting research in diverse fields such as Medical and forensic Entomology, Biodiversity, Cell and Molecular Biology, Animal Physiology, Cytogenetics, Insect systematic and Parasitology. The Department has successfully completed 44 major research projects funded by different agencies (UGC, DST, CSIR, ICAR, USPL-480, MoEF, PSCST and PPCB). Seven major research projects are in progress. The department has produced 128 Ph.Ds and more than 100 M.Phil students. Besides this, as many as 1100 M.Sc. students have successfully completed their post graduation and awarded degrees. The department is known for organizing National and International conferences/symposia/Workshops. So far, 12 such conferences have been organized by this institution, out of these 5 were International (2000, 2005, 2007, 2009 and 2012) and 7 National. The Department has contributed more than 1140 research papers in different National and International journals of repute, which are in addition to 52 books published till date.

ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਤਾਰੀਖ : 1968

ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1968 ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਵਿਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਭਰਪੂਰ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਸੰਸਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੇ ਨਿਘਾਰ ਕਾਰਨ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੁੱਦਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸੰਭਾਲ, ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ, ਪ੍ਰਾਣੀ ਅਧਿਐਨ, ਇਕੋyਸਿਸਟਮ ਫ਼ੀਚਰਜ਼, ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਣ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਇਹ ਸਭ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵਿਭਾਗ ਅੰਦਰ ਐਮ .ਐਸ .ਸੀ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਅਤੇ ਪੀ.ਐਚ .ਡੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਹੁਣ ਜੂਆਲੋਜੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਭਾਗ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਨੈਕ ਟੀਮ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਨੁੰ ਸਭ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵਿਭਾਗ ਘੌਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਮਨਿਸਟਰੀ ਆਫ ਸਾਂਇੰਸ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸੰਨ 2006 ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਅਤੇ ਟੀਚਿੰਗ ਲਈ ਸਪੈਸ਼ਲ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਡੀ.ਆਰ.ਐਸ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ, ਸੈਪ, ਵੀ ਸੰਨ 2007 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਖੱਟ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੀਟ ਵਿਗਿਆਨ, ਜੈਵਿਕ ਵੰਨ ਸੰਵਨਤਾ, ਸੈੱਲ ਅਤੇ ਮੋਲੀਕੂਲਰ ਬਾਇੳਲੋਜੀ, ਐਨੀਮਲ ਫਿਜਿਉਲੋਜੀ, ਸਾਈਟੋਜੈਨੇਟਿਕਸ ਅਤੇ ਇਨਸੈਕਟ ਸਿਸਟੇਮੈਟਿਕਸ ਆਦਿ ਖੋਜ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ 44 ਵੱਡੇ ਖੋਜ ਪ੍ਰਜੈਕਟ ਜੋ ਕਿ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੰਸਥਾਂਵਾਂ ਜਿਵੇ ਕੇ ਯੂ .ਜੀ .ਸੀ ., ਡੀ .ਐਸ .ਟੀ ., ਸੀ .ਐਸ .ਆਈ .ਆਰ, ਆਈ .ਸੀ .ਏ ਆਰ, ਯੂ .ਐਸ .ਪੀ .ਐਲ - 480, ਐਮ .ਓ .ਈ, ਐਫ, ਪੀ.ਐਸ.ਸੀ.ਐਸ.ਟੀ ਅਤੇ ਪੀ.ਪੀ.ਸੀ.ਬੀ . ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਕੁੱਲ 128 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੀ.ਐਚ .ਡੀ. ਅਤੇ 100 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਐਮ.ਫਿਲ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਲਗਭਗ 1100 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਐਮ.ਐਸ.ਸੀ. ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਕਾਨਫੰਰਸਾਂ/ਸਿੰਪੋਜੀਅਮ ਅਤੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਕਰਵਾਉਂਣ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਮੋਹਰੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਕੁੱਲ 14 ਕਾਨਫੰਰਸਾਂ ਕਰਵਾਈਆਂ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ (2000, 2005, 2007, 2009, 2012, 2016 ਅਤੇ 2017) ਅਤੇ 7 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਹੁਣ ਤੱਕ 1140 ਖੋਜ ਪਤ੍ਰਿੱਕਾਵਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ, ਛਾਪ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਭਾਗ 58 ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ, ਜੋ ਕੇ ਪਸੂ ਪੰਛੀਆਂ, ਕੀੜੇ ਮਕੋੜਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬਧਤ ਹਨ, ਸਮਾਜ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।

Thrust Area

• Entomology
• Parasitology
• Physiology
• Cytogenetics

Syllabus

• Click to Download Syllabus

Courses Offered and Admission Criteria

Courses Offered

ਫੈਕਲਟੀ Faculty

Dr. DEVINDER SINGH
(ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ)

Professor,

devinder.ss.61@gmail.com
+91- 8146996591

Read More..

Dr. SUMAN SHARMA
(ਸੁਮਨ ਸ਼ਰਮਾ)

Professor,

+91- 9872276056

Read More..

Dr. HIMENDER BHARTI
(ਹਿਮੇਂਦੇਰ ਭਾਰਤੀ)

Head,

himenderbharti@gmail.com
+91- 9356785454

Read More..

Dr. GURINDER WALIA
(ਗੁਰਿੰਦਰ ਵਾਲਿਆਂ)

Associate Professor,

gurinderkaur_walia@yahoo.co.in
+91- 9815788644

Read More..

Dr. ONKAR SINGH
(ਓਂਕਾਰ ਸਿੰਘ)

Assistant Professor,

singhonkar@yahoo.com
+91- 8146583347

Read More..

Dr. AMRITPAL SINGH KALEKA
(ਅਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਾਲੇਕਾ)

Assistant Professor,

apskaleka@gmail.com
+91- 9417024945

Read More..

Dr. MADHU BALA
(ਮਧੂ ਬਾਲਾ)

Assistant Professor,

madhubaladhakane@gmail.com
+91- 9872129846

Read More..

Dr. HARBHAJAN KAUR
(ਹਰਭਜਨ ਕੌਰ)

Professor (Re-employed),

harbhajankaur@hotmail.com
+91- 9814588788

Read More..

Dr. JAGBIR SINGH
(ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ)

Professor (Re-employed),

prjagbir2005@gmail.com
+91- 9779457481

Read More..

Dr. MEENAKSHI MALHOTRA
(ਮਿਨiਕਸ਼ੀ ਮਲਹੋਤਰਾ)

scientist,

adubharti@gmail.com
+91- 8591210810

Read More..